INDIA RAM HI FEDERAL A SI LO

   India kan ti ah cun hopoh nih democracy taktak zauk phung atha mi ram tiah kan ruah ngai cio tawn,apawngkam ram he tak chun ah cun atha pawl cu asi tak ko ,nain democracy kan ti ko nain federal zauk phung asi lo ti alang ngai ,atawinak bik in takchun nakah federal zauk phungah cun Center cozah nih nawl angeih mi a um i,state cozah nih nawl angeih mi phunglam a um ding asi bantuk in,india zawng cu cuti cun nawl ngeihnak,center le state nawlngeihnak ti cu a um ve taktak ko,nawl ngeihnak zawng an i then taktak ve ko ,nain india hi amin lawng in nawl ngeihnak an i then kan ti khawh,ataktak asi lem lo,federal ah cun center nih nawl a ngeih ding mi cu ((ram leng he peh tlaihnak/ cozah rian tuan/ tang ka siam tipawl/ khual tlawn nak/Tlang lam/ti lam/van lam/ ca namnak le i chawnh biaknak / ralkap/ tipawl a tawinak in cun hi pawl hi an si hnga ,

==state nih nawl angeih ve ding mi cu Amah te phung lam angei ve lai /sizung / siang in/ ngun khawi/ kokek thial chuak / library/cin thlak nak/tipawl atampi lai nain hivial hi tahchunnak ah asi, adang ahlei mi nawl ngeihnak hna phung hram le phung lam (constitution) ah a um lo mi nawl ngeihnak pawl hi US ram bantu federal hna ram ah cun state sin ah an pek dih,asi nain India cu ahlei mi phoh parliament ah an pek dih,cutik ah parliament nih state chungah lawnghlah india ram aki ken tiang ram chung poh cu phunglam tuahnak nawl angei,presidenh nih min athut hnu zawngah parliament remhnak nawl an ngei, cawlek nak kong asi zawngah state nih amah te aa tuah mi phung lam zawng kha parliament aherh ati ah cun remh i tuahnak nawl a ngei,atawi nak in asau lai caah an phunghram dal (A) [246(4)] 

(B)[249(1)]-(C) [250]- (D) [252(1-2)]- (E) [253-254] -(F) [356] nih a langh ter mi hna, cutik ah democracy kan ti ko nain center nih uk mi le pakhat nih uk mi ti afiang ngai,afiang tuk rih mi cu State governor kha mipi nih thim loin president nih a thim hna ,state governor nih an tuah khawh mi cu anmah le state cio i an state i phung lam tuah tu pawlnih an chuahpi mi hna( Bill&Draft) tiapwl zoh than le hna tlak pinak asi lo ah hnon nak nawl angei tipawl hi ansi,state nih amah tein phunglam atuah mi afeh ter asi zawngah parliament nih aherh ati ah cun a hrawh khawh thiamthiam, cu lengah state chung i tiva kokek thil chuak cin thlak/ mei tha laknak le zurnak tibantuk pawl/ ngun khawi lei tibantuk vial te hi amah tein hmannak nawl le khuakhan nak nawl angei lo,parliament nih phung lam aser piak mi ning in president nih nawl apek lawng ah hi vial te hi state nih atuah khawh,federal zauk ah cun state nih hi pawlhna hi cu amah tein tuah nak nawl angeih ding asi i phunglam a ngeih mi cung ah center nih nawl angeih tuk ding asi lo,hihi atawinak in india hi federal zauk phung asi lo i cunglei nih tlaih i uk mi asi kha fiang tein a lang. 

 ==Kan kawlram zawng hi kan nih tlangcung mi hna nih cun democracy federal ti lawng kha au lo in a chung taktak ah federal taktak akan pe maw ti hi ralring te in um peng i mitthap lo tein kan um peng ahau ko.

== india cozahzawngcu federal democracy ram tiah amah le mah nih cun ati peng ko nain achung moru taktak ah cun federal zauk phing asilo zia kha alang.

         Laknak Chin nationnal journal ah lakmi     asau tuk konain laiholh in atawi tein ka leh

PANGLONG AGREEMENT

Panglung sen(min) thu mi ah Aung San le Tlangcung mi aiaw tu hna

Kachin CommitteeEdit

Sinwa Naw, Myitkyina
Zaurip, Myitkyina
Dinra Tang, Myitkyina
Zau La, Bhamo
Zau Lawn, Bhamo
Labang Grong, Bhamo

Chin CommitteeEdit

Pu Hlur Hmung, Falam
Pu Thawng Za Khup, Tiddim
Pu Kio Mang, Haka

Shan CommitteeEdit

Saohpalong of Tawngpeng State.
Saohpalong of Yawnghwe State.
Saohpalong of North Hsenwi State.
Saohpalong of Laihka State.
Saohpalong of Mong Pawn State.
Saohpalong of Hsamonghkam State
Representative of Hsahtung Saohpalong. Hkun Pung
U Tin E
U Htun Myint
U Kya Bu
Hkun Saw
Sao Yape Hpa
Hkun Htee (grandfather of Sai Sai Kham Leng )

CHIN RAM LAI MI PHUN HI BUDAH or ISLAM le Hindo KAN SI DING HRIMHRIM ASI KO

🕌⛪️🕍Hitluk kan chak kan thlang kan hnu kan hmai ah miphun nganngan le biaknak nganngan nih a huh in an kan huh ko nain zei ruangah lai mi thengtheng te hi khrihfa kan si?? Kan vawlei um tu ning le ko kek thil si ning in cun lai mi hi khrihfa cu kan si ding asi hrimhrim lo amak kho tuk,Budah cozah pi nih an kan uk rih,kan hnu ah Hindo ram a ngan taktak mi nih an kan khuh thup rih zeiti te khin dah lai mi theng te lairam theng te ah khrih thlaici te akheuh,Jesus nih thlarau tlau vial te tlaih aduh i asia herh ko tung??ziah thawng tha phuangtu hna lai ram an rat lio ah chin ram an kan phanh hlan ah zum lo tu ram tam pi le mi phun tam pi an rak tan pah thluah mah ko tung zei ruangah miphung dang hna khi nganh tak riang mang in lai tlang theng te ah thlai ci an tuh?? Fa cang mu thim bantuk tein thim mi ko khi kan lo asung lawi tuk,ziah lai mi thlarau theng te hi akan thim ??Hi kong ka ruah ah ka ruah nak nih a phan tawn lo Bawipa sin lawmh nak bia chim leng cun,mi phun dang nih ram khel kong le fim thiam nak lei in rili tang le van thlapa cung an phanh lio ah kan nih lai mi cu hni puan lo in khua kan sa rih ,lungpang le tu hmawng tang ah lung kua le thing kua chungah khua kan ra sa cua mah zei te hmanh kan theih hlah ah Pathian nih Ram te a kan chiah piak rih.mi phun nganngan nih kha lio ah kan ram te hi duh poh in an ti khawh ko tung,cu kan lairam te cu atu ah khrihfaram te ah acang khua ruah har ruahnak  nih aphan kho lo ,,,,,,,,,,,,

RAM------MINUNG---------BIAKNAK

China= 1.357 billion (Budah&confucain)

India = 1.252 Billion ( Hindu & Jainism& budah)

Bangladesh= 156.6 million ( Islam)

Nepal =27.8 million (Hindu & Muslim)

Chin state = 4 Hundred thousand (Christain )⛪️

(One million hmanh kan phan lo 1 million si nak dingah 6 hundred thousand kan duh rih)

Burma = 53.26 million (Budah)

Tailand = 67.01 Million (Budah)

Vietnam = 89.71 million (Budah&confucain)

Malaysia= 29.72 million (muslim)

Indonisia=249.9 million (muslim)

Laimi hi cu US ram walmart company riantuan tu zah hmanh kan si lo walmart riantuan tu hi ting 10 leng an si kan nai lo. Hi tluk atlawm mi kan mi phun le ram te hi nang e kei e ti kan ti peng rih sual cun chim ding kan ngei ti lo,,,dawt a tlak lo tuk ti kan thei ko buin kan i dawt tuk ding asi,lungkhat tein dir ti kan hau zawngzal miphun dang he i tah chun pengding zawng kan tha lo kan tlawm tu hrinhran .

Saya pa Hmun le tu lio Kan kawlram kong

A ra lai mi election ah Chin mi dirhmun he pektlai in, ruahnak le lung duh bia ka ra tial duh ve. 

Kawl party (NLD) vote (mae) pek ding le Chin party pawl vote pekding kong group ah siseh, FB ah siseh kan ruahnak langhter cio asi. Ruahnak tial mi cio ah phu 2 in then khawh asi.

1. Chin party pawl vote pek ding a ti mi le, 

2. A tu lio cu NLD vote kan pek rih ding asi ati mi phu asi. 

NLD vote pekding asi ati pawl nih argument an tuah mi cu, a tu lio cu Kawlram thlen hmasa aherh. Kawlram thlengnak a chuahpi kho ding cu DASSK le NLD lawng asi. NLD nih USPD hi tei hmasa sehlaw, acoza ser kho sehlaw, Kawlram hi Democracy ah sersiam hmasa seh. Kawlram Democracy kan ngah hnu ah Chin party pawl cu kan dirhding asi/ kan thawng ter ding asi. Chin party nih Kawlram pi thlen nak ding zeihmanh a tuah kho lai lo.  NLD vote kan pek lo ahcun, kan vote a vaivuan lai/ a then dih lai ii, USPD nih a tei sual lai ti dueh asi.

A cheu nih Chin party pawl vote kan pek duh ko nain, party an tam tuk, a ho  dah kan zumh lai, an mah le anmah hmanh an lung a rual lo, cu caah zei party hmanh kan zumh hna lo. Minphuin an dawh taktak ahcun zei ruang ah an i fomh kho lo, zei ruang dah an i kianh kho lo? timi zong a um leng. 

A cung lei pawl hi a hman mi a tampi ko.

Conclusion kan tuah ahcun (Bia kan funhtom ahcun),

Atu thil acang mi hi, kan dirhmun asi ko. Kan chim leng zong ah Chin party pawl zong an i funtom kho lai lo, party pakhat ah an ra chuah kho lai lo, party pakhat le pakhat zong hmunhma an kianh hlei lai lo. Rawn (Kawl) party pawl vote pek lo ding timi zong asi kho lai lo. NLD lawng vote kan pek lai/ USPD nan pek lai lo ti zong a ngah lai lo.  (This is the situation we are in, and we need to face the reality. This is part of Democracy process). 

Chin ram ah Chin party a tam tuk timi zong hi lung rawk ding asi leng lo. Constituency pakhat (Mae sandah ne pakhat) ah candidate (palai aa cuh mi or kuzale) pa 5, 6 hrawng (rawn (Kawl) party in pa 2, Chin party in pa 3) lawng asi. A cheu cu local party pawl an si (ZCD, Khumi, Asho Chin party, Mro, Mara party ti btk). Mah cu pei Democracy multi-party system kan ti mi cu asi cu. 

Chin mi cu unau chungkhat he a ttanti mi miphun kan si ruangah, ram dang um mi nih, cu tin vote pekding asi tiin kan chim leng/ kan tial leng zong khua lei um mi nih, an mah he unau nai dueh theih hngalh dueh mi sin ah vote cu an thlah dih  ko lai. Cu cu hrial khawh asi lo, thil asi ning bak asi.

Mah vialte kan buai mi chung in luat khawh nak a phi (solution) ka ra chuahpi duh. 

Malaysia, Sarawak pawl (Sarawakian) pawl sinin fimcawn hna uhsih ti in kan sawm duh hna.

Sarawak state cu East Malaysia (Borneo Island ah aum mi asi). West Malaysia hi a hlan ah cun Malaya ti in auh asi. Malaya cu 1957 kum ah Mirang (UK) uknak in independent a ngah mi asi. East Malaysia asi mi Saba le Sarawak cu 1963 kum ah Mirang sinin independent an ngah veve. Cu lio ah an mah nakin a ngan dueh mi Indonesia an ra tih hna ii, Saba, Sarawak, Singapore le Malaya entity pali komh in Federation of Malaysia cu 1963 kum ah an ra ser (cu lio ah UN General Secretary asi mi U Thant hmai ah min an ra thut ti). 1965 ah Singapore cu Malaysia in a chuah ii amah te ram pakhat in a dir. Saba, Sarawak, Malaya pa 3 komh in Federation of Malaysia cu nihin ni tiang Malaysia tiin Federal system in an um ti.

1957 in nihin ni tiang Malaysia ah a coza aser mi political party (ruling parties) hna cu UMNO (United Malays National Organization), MCA (Malaysian Chinese Association), le MIC (Malaysian India Congress) hna nih Barisan Nasional timi BN coalition asi. UMNO cu Dr. Mahathir te party asi. Nihin ni tiang Vuncichok (Prime Minister) a tuan peng mi an si.  

Sarawak pawl an ra fim tuk ka ti duh nak cu, West Malaysia ih a um mi Ruling party pawl cu Sarawak state ah alut an siangh hna lo. Sarawak state ahcun kan mah Sarawak miphun party pawl nih kan dir lai, West Malaysia ah aum mi political party pawl nan ra luh a herh lo an ra ti hna. 1963 in nihin ni tiang UMNO, MCA le MIC cu Sarawak state ah an luh lo (an dir lo). An mah Sarawak pawl nih an dirh mi political party cu pa 10 leng a um. Party pakhat chung ah anni si, an buai i party pa 2, 3 ah an ni then mi party zong a um leng. Party zeizarh aa then zong ah/ a tam zong ah  apoi lo, Malay party pawl a um lo caah, a tei mi cu Sarawak miphun party a si thiamthiam. Cu caah, party ih then hlah uh, kan vote aa then dih lai ii, Malay party pawl nih a kan tei lai timi issue an ngei ti lo. Multi-party democracy system kan ti ko tum ih, Chin party pawl ih fomh dih uh, palai ih cuh ding mi ih kiangh uh timi a herh ti lai lo. Sarawak state ah West Malaysia party a um lo zong ah, Federal government an ser tikah, Sarawak ah atei mi party hruai tu pawl tel lo in, Malaysia acozah a ser kho lo. State pi pakhat telh lo in acoza ser khawh asi lo. Sarawak party chung in a tlawnbik pa 2 cu Malaysia pumpi ih Federal Cabinet minister (vunci) rian an ngah ve leng mang.

Sarawak bantuk in self determination a ngei ve mi Saba state ah cun, West Malaysia ih ruling party (party angan taktak pawl) an luh, an dir ruang ah, Saba state zong ah UMNO pawl nih coza an ser thiamthiam. An mah Saba miphun pawl nih an dirh mi party pawl cu a thawng kho ti lo. State chief minister ciocio ah Saba Chief minister cu UMNO party ih state level asi i, Federal level (Ram pumpi) ih UMNO Chairman he cu an dirhmun ai thlau tuk. A kuttang um mi (subordinate) asi. Sarawak ih Chief minister pa cu UMNO chairman pa ih a kuttang minung (subordinate) asi ti lo. UMNO party chairman pa bantuk in Political party pakhat ih chairman pakhat asi ve. Saba vuncichok le Sarawak vuncichok pa cu a ho dah raltha ngai in rian a tuankho/atuan ngam dueh lai timi cu a fiang tuk mi asi. NLD Chin state chairman position le NLD national Chairman position cu ai thlau tuk, atihzah aherh hrimhrim, a nawl lo in zei hmanh a tuah ngam lai lo. Kawlram constitution thlen in state vialte Federal system le self determination kan ngah zong ah Kawl party nih Chin state ah acoza a ser ahcun, Kawl kuttang in kan laut kho lo, Kawl pawl a bia mi, saya saya a va ti pengmi miphun kan si hnga.

Chin mipi nih kan ruahnak , kan lungput kan thlen aherh cang (paradigm shift). Sal lungthing, mi kuttang um duhnak lungthing hi kan kaltak ding asi cang (Colonial mentality). Atu lio nan ra tial cio mi ah, Chin party nih zeihmanh an tuah kho lai lo, NLD lawng nih Ram pumpi athlen kho lai. NLD asi loah USDP lawng nih Kawlram cu an hruai khawh lai timi hi NLD vote pek a tha ati mi nih an chim bik mi asi. A suilam cu Kawl pawl party lawng nih Kawlram acoza ser kho ding, Kawlram athlen kho ding an si, kan nih cu zeihmanh kan si lo, zeihmanh kan tuah kho lai lo ti nak asi. Chin mi nih kan ngeih ding mi lungput cu, kan nih Chin mi cu Kawl kuttang a um ding kan si lo. Kawl mi nih pek mi lawng a la ding mi kan si lo, Kawlram a uk ve ding, a thlen ve ding mi kan si. Shan, Kachin, le Kawl pawl he komh in Kawlram (Union of Burma) a ser tu (a hringso tu) kan si. Kawlram hi kan mah hrimhrim a ngeitu kan si ve, Chin mi zong nih kan huai tlangcung mi pawl le Kawl pawl he lungrual tein Kawlram kan uk ve lai timi lungput /ruahnak kan ngeih ding asi. Kan mah miphun party kan thawngter lawng ah Kawl nih a kan tizah lai. Rawn party lawng ah vote kan pek dih lai timi cu Kawlram pi uk ve kho nak lam (opportunity) kan ngeih i kan give up (kan thlah) mi he ai lo.

Kum 60 leng experiences nih akan cawnpiak mi cu, minung pakhat zumh ruang ah, kan hmailei kan miphun sinak vialte miphun dang kut ah ap ding asi lo timi hi asi. Rawn ahcun NLD nih tei seh, ti hi kan duh cio mi asi. A tei zong  a tei te ko lai ti hi, keimah pumpah in zumhnak ka ngei. DASSK zong amah pumpah cu kan zumh i kan bochan ko. Asi nain minung pakhat lawng bochan in kan miphun kongkau ah kan ap dih ding cu a ruah in ruah awk asi lo. NLD party chung zong ah amah lawng nih nawl ngeihnak angei lai lo. Kawl pawl hi zumh thluk ding an si lo timi hi ka nawlh than lai. NLD nih atei ahcun azei poah kan caah a tha cang lai ti in 100 ah 100 zumh dihding asi lo. 

88 lio ah kan huai Kawl politician pawl sin ah Democracy ngah ding kan zuam lio ah kan nih tlangcung mi pawl kan duh mi federal/ self determination, nu hrin covo pawl kong zong kan ruah chih/ kan ceih chih cang lai tiah kan ti hna tikah, atu cu nan nih pawl (Taingzinta pawl) rights kong ra chim rih hlah uh, kan zapi in democracy ngahkhawh ding kan zuam hmasa lai. Democracy kan ngah hnu ah tlangcung mi kong kan ceih te lai tiah a kan ti ton hna. Cu tin a kan ti hna tikah, Kawl pawl cu kannin zumh hna lo, atu lio nan duh nin (Kawl mi duh nin) in kan um ii, kan mah duh mi pakhat hmanh kan chimh kan rel lo ahcun, Democracy ngah hnu zong ah "cu lio ah zei hmanh nan chim lo, cu ee kha ee, hi zarh lawng hi kan nin pek khawh mi asi" nan kan ti te lai ee tiin kan ra ti ton hna. A tu zong, a tu lio cu Kawlram thlen hmasa ding asi caah NLD ah vote kan pek dih lai, NLD an ngah ahcun kan duh mi vialte a kan pek dih hna lai ti mi cu dreaming asi ko. An mah kut ah kan miphun sinak kan ap dih hnu in an mah Kawl party pawl nih Chin mi kan duh mi vial te a kan tuah piak hna lai timi hi asi kho lo mi asi. Kan mah tein Kawl mi nih ra kan uk ko uh, nan duh poah in ra kan tuah ko uh kan timi he ai lo. 

Kawlram thlennak ding cu acoza, tlangcung hriam tlai phu le political party pawl nih tuah ding mi Political dialogue lawng in a thlen kho lai. PD tlamtling te in tuah kho ding hi kan zapi in tha kan pek ding asi. 

1988 azeikhin lio ah CNU (Chin National Union) (seventies hnu lei  ahmasa bik Chin political organization asi) dirh a ra si. Atu lio CNF Chairman a tuan lio mi Pu Nang Lian Thang hi Chairman, Dr. Lian Sakhong hi Secretary, Salai Ram Ling Hmung (tleicia) Assistant Secretary, ca tial tu cu Joint Treasurer ka ra tuan. Senior Gen Saw Maung nih aana a lak hnu ah election kan tuah piak hna lai, political party form cio uh a ti hnu in, CNLD (Chin National League for Democracy) cu form asi. Kei tu cu acoza riantuan ka si ruang ah a min in ka tel pi kho ti hna lo nain meeting ka va kai ve tong, an upa pawl he ruahnak kan hrawn ti thio. Cu lio ah ruahnak kan ngeih mi cu, tlangcung mi vialte nih kan ramkulh cio ah political party kan dirh lai, kan ramkulh cio ah acoza ser kho ding kan zuam lai. State kip ih tlangcung party vialte coalition kan ser lai. Cu tin kan tuah kho ahcun, Kawlram pumpi a coza ser nak ah siseh, upadi suai nak ah siseh, azici mi biachah nak kip ah nawl ngeitu (Key tlaih tu or King maker) kan si lai timi hi asi. Tlangcung mi vialte nih a tu ka chim nin in kan lungrual taktak ahcun, Kawlram pumpi political stage ah nawl ngei tu kan si peng kho lai.  Atu cu kan thinglung kan ruahnak hrimhrim ah Kawl kuttang kan um ding asi, Kawl mi lak ah a kan zawn ruah dueh mi, akan theihthiam dueh mi, a kan dawh dueh mi party (NLD) hna he kan ih komh ding asi ti mi hi asang bik ah kan ruah khawh mi asi ko rua.

Ka chim cia ban, a tu cu Kawl party zong Chin ram ah an um dih cang, vote pek hlah uh ti zong a ngah lai lo. Cu ve thiamthiam in NLD lawng vote kan pek lai ti zong a ngah lai lo. Kan vote cu a then dih ko lai. Keimah duhning si kho seh law cu rawn party hi pakhat hmanh Chin ram ah a um a herh lo. Cu tin kan ti ruang ah Kawl party kan duh lo tinak asi lo. Micheu nih, "Chin ram kulh ah rawn party upa pawl cu Chin mi an si ko, Chin party zong Chin mi an si ko, ai khat ko" an ti tawn. Asi nain, Chin party pakhat ih CEC member pawl le Chin state ih NLD or USDP committee pawl cu political standing ah an level a thlau tuk. Zei cah ti ahcun, Chin party CEC committee cu, party policy a ngei tu/ a tlai tu asi. A herh ninin, Chin mipi he ai tlak nin in party policy a thlen kho tu an si. Asi nain, Chin state ih Rawn party (NLD, USDP) state level committee cu policy tlai tu asi lo, rawn party ih policy nin in rian tuan tu ding asi. HQ nih a suai mi policy zulh in riantuan tu ding an si.

 

Notes:

Early 2000 in mid 2007 (over 7 years) Sarawak State, Miri khua (Next to Brunei) ah Curtin University of technology ah lecturer rian ka tuan. University ih staff (Lecturers & admin office staff) committee (CAR = Curtin Alumni and Staff Relation) Committee ah Chairman kum 5 ka tuan. University ih Board of Management ah a tel mi state minister pawl he naih niam tein hoikomh khawhnak caan tha ka ngei.  Sarawakian pawl hi, kan nih Chin mi bantuk holh adang mi tete (dialects) 33 an ngei. Krifa an tam. An miphuin hmechunh nak cu Vakok asi. kan nunphun zong kan i lo pah mi atam pi. Lai lam bantuk rua in lam mi zong an ngei (Wah hngaih akah), Lai zu bantuk zong an ngei (Tuah an ti). Kan muisam zong kan ni lo pah i, an ka dawh ngai.  Sarawak politics kong ka hlahhlai (I followed Sarawak politics), politician pawl he kan i kom, vunci pawl (Federal and state level government ministers) he tha te in kan i kom, an inn ah rawl ei sawm, bia ruah tiang in kan i kom hna. 2007 kum Australia ah scholarship ka nagh ruang ah University rian phuahnak ca ka tial i a ruah hlan ni ni khat cu ka office ah Sarawak state vunci pakhat asi ve mi YB Lee Kim Shin nih phone a ra ka chonh. "Curtin University in rian chuah duh hlah, Sabbatical leave ka nin pek lai. Thla 6 chung lakha full in ka nin pek lai. Sianginn na dih bel te ah Curtin ah na ra kir than lai" ti in phone in a ra ka chawnh. Kei mah nih asi kho lonak ka chim ii a lung a nuam lo ngai. Ka chim duhmi cu personally an ka dawh ngai timi asi. Politics kong  kan ceih ton tikah kan feeling ai khat. Kan nih nih Union kan ra ser ve hnu, kan ngah ding mi rights kan ngah lo nak kong ka chim hna. An mah nih an feel ve mi cu Sarawak hi Malaysia ram ah tel loin mah te ram pakhat ra siseh law a tu nak in tampi kan thancho lai/ kan rum lai an ti ton. Malaysia ram ih a chuah mi Oil & Gas hi a tam bik cu Sarawak in a chuah mi asi. Oil royalty an ti i, Oil & Gas sin in acoza nih revenue a ngah mi ih 10 % lawng Sarawak state nih an ngah ve. Cucu an lung a fah tuk. 

Sarawak pawl hi an ra fim tuk timi hi ka thinglung ah a um peng mi adang pakhat cu, an mah Sarawakian pawl nih Kuala Lum Pur le a dang West Malaysia lei ah an duh poah in an kal kho/ rian an tuan kho, khua an sa kho. Asi nain, West Malaysia ih Malaysian (Malays, Chinese, Indians) pawl nih Sarawak lei kal duh ahcun, passport he kal a hau. Rian an tuan duh ahcun, kan mah foreigner pawl bantukin work permit an ngei lawng ah an tuan kho. Sarawak state ah rian sau pi a tuan i, inn lo a ngei zong ah PR (Permanent Resident)  an pek hna lo. Ka huai pa cu Ipoh mi asi ii, Sarawak ah kum 30 work permit he rian a tuan. Inn zong a ngei nain, PR an pek lo. A ka ti mi cu, kan nih West Malaysia pawl nih Sarawak state ah PR ngah ding cu Foreigner pa ni Sarawak ah PR ngah ding nak in a har dueh a ka ti bal. Hihi an ra fim nak cu asi. Mah bantuk upadi cu ra um lo hlah seh law, atu cu, Malay Muslim pawl nih an neh tuh cang  hna lai. Kan thei cio ban in, Indonesia ih tikulh (Island) asi mi Abom le Maluku Island pawl hi a hlan ahcun krifa an ra tam dueh. Sarawak pawl bantuk upadi nih runvengnak an tuah hna lo. Indonesia ih mi tam dueh asi mi Muslim Indonesian pawl nih duhsa te in an Island lei an fuh hna, acoza nih coza riantuan pawl a thlah hna ii, Krifa le Muslim milu an khat deng cang. Atu le tu buainak achua, an ni thah, an biakinn mei in an khanh piak hna. An khua le ram lila ah ttihphan nak in khua an sa cang. 

Ka ca zong asau tuk cang. Lai ca hi ka tial thima lo, ka palh nak tampi um lai. Siaherhnak in ka ra tial ve mi asi. A ruah zia ra ka thiam piak ko uh.

Kalawm,

Pa Hmun

Lai Mi Khrihfabuu kan i then nak

Lai tlang lei kan i thennak bik

(1) Hrin than (Born again) ka si aa ti mi pawl nih aa hrin than lo ti hmuh mi hna he hmun khat ah bawipa thang that ti le rian tuan ti kan duh lo i buu kan chuak.

(2) Aa Hrin than lo kan ti mi hna zawng nih na hrin than lo na piang thar lo ti cu kan duh ve lo,piangthar pawl he um ti kan duh ve lo,

(3) Pathian biathiang tha te cawn loin evangelist kan vak cutik ah kanmah kan zumh ning bantuk in a um lo mi zumtu hna kha adik lo tiah an aupi i khrihfa bu an buaiter.selfish zum tu kan ti lai cu kanmah bantuk pathian zumh thangthat lawng lawng hi PT zumh asi timi lungput kan tam tuk.

(4) Evan cheu khat cu khrihfabuu chungah thawngtha an chim ah patian dawtnak kong le hi khrihfa buu hi zeitin thazang thar ka pek khawh lai ti kha chim ko loin an pastor hna le an hruai tu hna kha sawisel piak atam i mipi lungtlawm zaran an kan vai vuanh.member pawl kha an khrihfa buu chung te ah tlarau tha zang thawnter khawh asi ko mi kha buu chuah ter tengtheng an duh.mah nih thlaici tuh lonak hmun mi lo pil ah  rawlzun lawng an i tim.

(5) Lai tlang lei cu Evan pawlnih an kan hrawk bik aruang cu pathianbia bible sing inn kai lo hmanh ah training cu an ngeih awk hrimhrim asi ,atlawm bik thla 6 tel,pathia bia cu athuh a kauh tuk caah PHD tiang zawng cawn asi i cu hmanh ah cun phanh khawh asi rih lo cu tluk a thuk akau mi kha cawn lo bak in mipi sin kan au tik ah mipi kan hrawh tuk i dam ternak kha kan thiam fawn ti lo.mah i hrin than nak lawng in mipi cawnpiak cu aza hrimhrim lo.

Ram leng lei kan i thennak

(1) Pastor hna nih khrihfa bu cu keimah ta ti phun  in an i ruah mipi duhnak nak in keimah duhnak biapi deuh tiah an ruah keimah company ti phun in rian an tuan i khrihfa buu cu Pathian nih adirh mi asi i Pathian ta asi ti kha an ruat lo.

(2) Member pawl hna nih pastor pawl hi mi nung an si ve ti ruahnak ngei lo in an lung duh asi lo cun thennak lawng kan tuak,mi nung zoh in khrihfa bu kan lut.

(3) Khrihfabuu ah um hi kan i fiang lo ,chung khat peng khat zoh in khrihfabu member alut mi kan tamtuk kan zumhnak ruangah member alut mi kan um lo.

(4) khrihfabuu ( church) timi hi patian ram kauhnak caah riantuan ti nak hmun thang that ti nak hmun ti kan i fian lo caah kan buai peng.

(5) member hna nih hruaitu hna an san tlaih lonak ah ,dir kamh tha pek tu si lo in an san tlaih lo nak kan kawl.

(7) Hruai tu hna nih an i hrinthar lo caah ka tuan mi hi pathian rian asi ti ruat lo in vawl lei rian tuan bantuk in an tuan tawn i meetingah buainak atam 

(8) khrihfa bu nih phung lam le tlaih tleng thitha kan ngeih lo caah pathian thawng tha au pi tu mi leng hna nih member hna lung thin a hrawh tawn i hruaitu hna zeirel lonak achuak.

(9) pastor lila hi khrihfabuu hruai zohkhenh an thiam lo ruangah.

(10) hruai tu le mipi peh tlaihnak a um lo tuk ruangah.

(11) khrihfabu hi asual lam taktak kan i fiang lo i zum tu taktak kan um lo caah pathian thang thatnak hmun khrihfabuu ah kan buai peng tawnnak asi .

-Hrin thar piang thar nih piangthar lo he um ti i khrihfabuu khat um ti kan duh lo cun kan rem lo mi hi cu aphi taktak cu hrinthan lo piangthar lo kha asi ko, ram mui kal i thawngtha au pi cu aa hlat tuk cg kan unau piang thar lo hmanh kan rem lo ahcun.piang thar lo zawng kum za leng khrihfa kan si cang hnu ah kan zumnak ader tuk rih mi hi cu zangfah tuk kan si ve.

-Khrihfabuu ti mi hi dawtnak zang fahnak rualremnak pathian rian ram kauhnak le bawipa thangthat tinak thlarau tlau tampi tlaihnak hmun asi awk asi nain hi vial te hi lai khrihfabuu nih kan nganh tuk i buai nak tu ah kan hman ,hi vial te hi zum tu pumpak nih ifiang cio u sih law khrihfabuu hi vanram bantuk asi ko hnga.

 Lunhkil in khua za ka ruah zawn ah a phi chuak taktak cu laimi khrihfa kan zumhnak hi lung hrin loawk atha lo i zumtu taktak ho hmanh kan um lo i kan biaknak hi i thennak buainak ah kan hman mi hi ruah lo awk atha tawn lo.mah le hmuh khawh tawk te in.(TL)

PU VUM TU MAUNG

   • • Pu Vum Tu Maung cu Mindat pengmi Pu Thang Pet le Pi Nauk nih April, 1900 kum Vuntu khua ah an hrin. Tangsarih tiang ca a cawng i 1917 kum ah Mirang ralkap a tla.Raldoh le lentecelh a thiam ngaimi a si. Ralkap a tuan lio ah Bo hnih a hmuh. Mah caan cu Kawlram hi Mirang nih an rak uk cang i Kawlmi le Laimi cu Mirang nih an rak serhsat, nautat hlei ah ramchung chuakmi thil òha vialte cu an ram ah an kuat dih i an duh ti lomi a hleivuang lawng kha an rak pek tawn hna.

Rakhine phungki U Oktamah cu Mirang uknak phung a duh lotu upa minthang pakhat a rak si. U Oktamah nih, “Kawlram chung i a ummi Mirang vialte hi kan dawi dih hna ahcun a òha lai.” tiah Mandalay ah a rak chim. A chimmi bia cu Pu Vum Tu Maung nih a rak theih ve tikah a lung a suk ngai. Kan ram le kan miphun caah a herhmi kha a lung a pem i 1924 December 25 ah ralkap in aa phuak i Lairam ah a tlung.

1925 Khua a phak cangka tein an khua ah sianginn a serpiak hna i amah nih saya zong a òuan. Saya a òuan pah cun Mirang uknak a that lonak le an kan nautatnak kong kha zapi sinah a chim lengmang. 1933 March 23-24 ah Laimi Rualremnak Bu an rak tuah i hruaitu ah amah an rak thim. 1934 ah Dohbama Asi Ayone upa le Kawlram humhaktu ralkap GCBA ah a rak lut. Mindat peng, Yaw tiva pawng Wa-re khua ah mi zapi pumhnak a rak tuahpi hna i biachahnak phun 9 an rak tuah i Mangwe Mangki Mr. Cracken sinah an rak kuat. Asinain Mr.Cracken nih an ca cu a cohlan lo caah minung 900 renglo an rak au. Cuti an au ruangah 1939 February 20 ah Pu Vum Tu Maung le a hawile minung 8 cu Mirang nih an tlaih hna i Hakha, Falam, Tiddim thong ah an thlak hna.

Cu hnu cun Mandaly, Minchian le Katha muipadup thong ah thla thum an thlak òhan hna. 1942 May ah Japan nih Katha thong cu bom an rak thlak i mi 55 an thi i thonginn vampang zong a rawh caah an zam kho òhan. Mirang pawl an thin a phawh tuk tikah Pu Vum Tu Maung a tlai khotu 5000 le a ruak in a rak chuahpi khotu 1000 laksawng kan in pek hna lai tiah an rak thanh. A inn zong mei an rak duah piak.

1945 August ah Naythurain meòing le 1946 ah Shwedagone pura hmai i Pa Sa Pa La Nyilakhan ah an phu ai awh in a kai. 1947 May ah Kawlram uknak phunglam ser dingah Bogyoke Aung San nih Pu Vum Tu Maung, Pu Mang Tung Nung, Pu Sa Vut, Pu Ngun To le Pu Thawng Cin Thang hna cu Laimi aiawhtu upa in an rak auh hna.

Laimi lakah Vuanci hmasabik a si i 1948 in 1951 tiang Lairam vuanci a òuan. Chin Ministry Affairs nih 1950 kum ah Lai Phunpi Ni (Chin National Day) cu February 20 ah tuah dingin an rak khiah. 1952 in 1966 tiang Vumtu khua ah dai tein khua a sa. 1966 February 20 kum Mindat ah an tuahmi a voi 18nk Laimi Phun Ni a hmang. Kualei a kir pah Vumtu pawngah motor cu ai let i 1966 February 23 ah a nunnak a liam.

Pu Vum Tu Maung cu Mirangral doh le Lai Phunpi Ni kan ngeih khawhnak dingah ruahnak le thanzaang a rak chuah lawng si loin kan Laimiphun a dawtu le kan ram zawn a ruattu bik pakhat a si caah harnak a phunphun a rak ing. Cucaah amah philh lonak caah Hakha cerhmun cu “Vum Tu Maung Cerhmun” tiah min an bunh.

A Khawmtu: Van Lian Hup & Sang Za Thang

Share this:

Ho nih dah mawtaw(car )hi a ser hmasa bik hnga?

++ Nifatin kan i cit mi motor car a ser tu hi a nih nih aser tiah minung pa khat te kut dawng sawk awk ah hin cun a har ngaingai,motor pa khat asi khawhnak
dingah hin ser ning cang hi phun thawnghra 1000 leng um ti si,asi nain kan rak philh theu mi cu vawlei cung ah a pakhatnak motor kha asi.

* Tuanbia(history) ning ah cun 1769 kum ah French ram mi ralkap lei Engineer asi mi a min ah (Nicolas-Joseph Cugnot) timi pa nih tisa khu in kalter khawh mi engine minung citmi phunkhat arak aser,mah aser mi motor cu a ke pa thum asi mi ahmai lei ke pakhat le ahnu ke pa hnih asi mi pawl asi.khual tlawng minung pa li 4 a phorh kho i suimilam pakhat ah mile 2.25 tiang akal kho mi asi .

* Mah hnu ah cun tisa khu in akal kho mi tlanglawng ah an rak thlen . JAN-29- 1886 kum ah( Karl Friedrich Benz le Gottlieb Daimler) timi pa hnih hna nih Gas (zinaan,dahsi)in hman mi engine motor pawl cu anrak ser thok ve.Hi hna pa hnih hna hi Germany ram miphun veve an si ko nain a hlan ah aa rak i thei mi le a um ti bal mi zawng an rak si lo an chuah kehnak le an um nak khua zawng an i khat lo.Benz hi cu 1886 kum ah amah te in ke thum um mi motor kha aa ser i Daimler tu cu Wilhelm Maybach timi pa he an i tuai i vawlei cungah gas in hman mi motor  Engin a ke pa 4 um mi pawl cu an rak ser ve hi asi.

Amin= Nicolas-Joseph Cugnot

Achuah ni=26,feb,1725

Athih ni= 2,October,1804

Ram le miphun= French

Vawlei Cung ram hme bik le ram thar te ( Enclava

     *A tu lio vawlei cung ramthar te asi mi Enclava ram hi vawlei cung ram hme bik asi tiah an ti,an ram an vawlei hmun a bit kauh hi pe (1000 square feet plot) lawng asi caah vawlei cung ram hme bik anti nak cu asi.

  * Enclava ram cu Slovenia ram le Croatia ram ri ah a um i a rak thawk(dirh) tu pawl hna nih hi ram hi a ho hmanh nih Uk mi pen mi ram vawlei asi lo caah ram pakhat ah ser khawh hrimhrim asi laitiah fek tein an chim,hi ram hmete a rak dirh(thawk) tu hna lakah pakhat asi ve mi ( Wawrzynkiewicz ) nih cun zeibantuk  minung pohpoh hi kan vun zawng aa khah lonak ruang i thleidan nak vial te le biaknaVawlei k thleidannak vial te kha philh in ruahnak phun tling le chimrel khawh nak hmun ,za lawng tein cawn duh micawn khawhnak le ngun khuai kongah zeihmanh lungre thei in um lo in tangka kawl khawhnak hmunhma ser kan duh ruangah asi tiah an ram an rak ser(dirh)nak kong cu achim.

 * Cu ram hme te cu ram mi minung citizen cu anrak um rih lo Enclava ram te cu Slovenia ram khua lipi (Metlike ) khua pawngah aum i Croatia ram i khualipi ( Zagreb) khua i nitlak lei kilometre 50 aa hlatnak ah a um.Enclava hi thlakhat chungah acang mi ram a pa hnihnak ahme bikmi ram( Micro Nation) asi tiah cu ka hrawng ram dothlat tu pawl nih an phuan,cu ram ahcun ( English, Polish, Slovenian, Croatian and – bizarrely – Mandarin) ram nga ram ruk holh hman asi lai i arauh hlan kum tlawmpal ah mi nung zawng an karh chin thluahmah lai tiah curam adirh tu hna nih cun an ti.

* Cu ka ram i an hman dingmi Phunghram zawng  ser asi cang i ram mi( Citizen)sinak asawk cang mi hna hi minung 5000 leng an si cang ti asi.

1987 kawlram thial sining tlawmpal

* 1985 kum i philippin ram mipi au khuan lam zawh nak a hungchuak i Marcos cu an thlak khawh,cu thawng pang nih cun kan kawlram tiang zawng a rak hnik dih,a hlei in ram khel lei thinlung a thawh ter tu siang ca cawng mino hna chung ah arak lut i a hliphlau ter ngai hna,cu ti cun kan kawlram siang cacawng pawl ram khel lei ah a thawng chin thluahmah.

*  1987 kum UN Conference pi ah kan kawl ram te cu vawlei cungah a thang cho lo bik mi(LDC) cazin ah an khumh ,mah thawng pang pi cu MAHSALAH chan lio cozah ralkap media thawngzamh hna nih inn ka an khar ko nain ram leng lei media thawng nih kawlram mino hna sin ah cu thawng pi cu arak lut kho thiamthiam,cu tik ah mipi cu kan ram kan miphun min a chia tuk tiin an lung arak fak tuk cio hna.

* Jan-4-1987 Mah Sah Lah( Myanmar socialist ) cozah a doh tu ram leng a tli mihna nih an tha zang an i fawnh hna i kawlram democracy athar in ser than ding tiin commitee CRDB cu an rak thawk.

*  Mar-26-1987 ah General hlun U Nu le a nu pi  cu ram leng khual tlawn ah an i thawh,an passport ah catial tu saya pakhat khual tlawn phun in a tuah.Jan-8-1988 ah kawlram an rak phan than.thla 9 le ni 13 an rau.India,England,America,Netherland,nichuah Germany,  Switzerland,France,Nepal tiah ram 8 an tlawn,India le America ram ah hin asau bik an cam,khual an tlawn nak pawlah Biaknak lei pui hna an tuah pah cun chung khar hawi kawm thing hna le rian tuan ti thing hna he tonnak an ngei hna,BBC telh in adang thawng la tu cheukhat hna he ton nak zawng an ngei,( Nah Wa Ta ) thawng zamh fianter nak pui 89 chung in.

* July-21-1987 ah General (Buhmuchok )hlun Aung Gyi nih Buu Ne Win sinah ca pek mi achuak .mipi sin ah a thang dih.

* Aug-10-1987 ah Mahsahla hruai tu U Ne Win nih TV chung ah biak achim mi cu a ni le acaan he a keih tein thlen ding asi mi cu kan thlen ding asi tiah achim.

* Aug-15-1987 ah kawlram communist centre in mipi nawl ngeihnak journal avoi khatnak tiin anrak chuah.

* Sep-1-1987 ah Mahsahlah cozah nih 1966 kum thok in zeizong vial te cu an kut chung ah an hum dih. cu  chung in facang le facang chuahnak thilri chawleh nak pawl cu pumpak nih tuah khawh ding in an rak ongh.

* Sep-5-1987 zing lei suimilam 11;00am  ramchung TV radio nih kawlram caku tangka 75,tlap le 35,25 tangka catlap pawl cu tu ni thawk in hman khawh asi ti lo tiah an phuan,cu ni thawk cun kawlram chung tang kaa achawk vak mi a mer mi cu 80% adir.

* Sep-5-1987 cozah nih tangkha cu phunglam ning in hman khawh asi ti lo ti thawng an thanh mi ruang ah Rangon siang ca cawng University siang hleirun pawl lam an zawh i duhlonak an au.

*Sep-5-1987 zaan suimilam 8;00pm ah ramchung TV,radio in tuzaan thok in University,collage kai lio mi hna siang inn kan khar kai khawh asi tilo zeitik tiang khar asi lai a nii thla thiah a um lo tiah thawng an thanh.

* Sep-6-87 ah tangka catlap hman khawh asi ti lonak kong he peh tlai in Rangon siang ca cawng hruai tu hna le Mandalay siangca cawng hruai tu hna cu a thli tein an i tong i siang ca cawngpawl an lung um ca thluan pa khat an chuah.

*  Sep-7-87 ah masahlah cozah ralkap nih Ngunkhuai kholh ning kong phunglam atam pi kan thlen than tiah thawng thanhnak an tuah.

*  Sep-22-87 ah cozah Ram chung Bank nih 45 tangka ca tlap le 90 ca athar an rak ser thok.

* Oct-27-87 ah University an on than i setwie khualipi siang ca cawng pawl duhlonak an lakter lamzawhnak a hun chuak.

*  Nov-7-87 ah Pinmana siang hleirun dohlonak anlangh ter i siang inn zung khan vanpang ah atar mi U Ne Win hmanthlak hna an tuk an den an khuai dih.

* Nov-7-87 Rangom khua chung ah Bomb pa khat a puak i ramdang Tan zung pakhat zawng bomb in cheh a tong.

* Dec-7-87 ah Mon py tit party 2 Shwe Gin hruai mi le Nu laa hruai mi hna cu pakhat ah an i fawnh i Shwe Gin cu an hruai tu ah an thim.

Ram hrawk tu  detector Ne Win 

1994 pulitzer prize winning photo

1994 pulitzer prize winning photo
Hmanthlak hi Sudan ram ngakchia nu a si. Rawl ttamnak fak taktak in a in tuartu a si.

Kilometer 1 (pe 3280) a hlatnak hmun ah a ummi UNHCR nih an tuahmi rawl pekmak hmun ah a lawn in a lawn. Hi ngakchia nu a thih lecang ka in ei dingah a pawng in  langta nih a bawh .

Hi hmanthlak nih hin vawlei pi tuksapur in a therter dih. Rawl umnak ah a kalmi ngakchia nu hi rawl einak hmun a phan kho maw? phan kho lo? timi hi hohmanh nih an hngal kho lo. Hmanthlatu  Kevin Carrta zong nih a hngal kho lo.
Hman a thlak kho le cangka a kaltak colh.Kevin Carrta cu minung tampi nih an kulh i mah minu hi na bawm lo maw? tiah bia an hal. Amah Hmanthlatu Kevin Carrta cu, khua a ruah ah mah minu kong lawngte a ruat, thlathum a roah hnuah lungtur zawtnak in a thi ve. 

    Minung ngai hi aw kan duh mi lawng ruat in minun nak aliam lai zg kan tuak kho hrimhrim tawn lo,hi pa bantuk hi si cio kan afawi te ve ko,hmanthla tu pa zg hi amawh pah lo vawlei cung minthang hman thlak thiam min thang si cu aarak i ruah chan tuk ti cu afiang,ataktak ah cun hi  hman thla tupa hi pawtam in athi deng mi ngakchia nute hi hman thla kho hlah seh law laksawng min thatnak zawng a hmu kho hnga lo,hman thlak thiam bik lak sawng alaknak zuk te cu hi nu te hi asi,mipi zawng nih bia hal lo awk cu atha hrimhrim ve lo mipi an lung arak kuai kho tuk hi hmanthlak te an zoh ah,si kan fawi te cio ve ko.

♥️A Uai Bal lo mi dawtnak♥️

♥️Lee Kuan Yew le A Dawt mi An Nu♥️

      Rili lai tikulh cung khua te zeitaktak hmanh arak chuak lo mi khua te kha ram pakhat si lak lawng si loin vawl lei pumpi nih zoh chun tlak mi ram ,a thang cho bik mi ram ah aser siam tu Singapor ram i anpa bik Lee Kuan Yew cu March 23/2015 ah anun nak a liam cg,singapor ram lawng si lo in vawlei pi zawng nih ngaih chiat an hrawm pi cio ve,

     Kum 2010 lio Lee Kuan Yew nupi a thih ah a fanu nih a nu le pa caan tlung tiang an i dawt nak kong a chim.

     2003 ah ka nu hi a voi khatnak le phiat in azaw,ka nu le a phiat hlan i ni fatin a nunnak caan vial te cu ka pa hi abia pi pik ah achiah peng tawn.ka pa hi athat khawh chung tha in a zohkhenh,a herh mi pohpoh hi tuah piak khawh aa zuam peng,asi nain ka nu cu caan a hun liam cuahmah i le phiat zawt nak nih a tlun,a chawk vak kho ti lo a tha zawng um ti lo aherh mi rian tete zawng a tuan kho ti lo,cu tik ah ka pa nih abia pi ah a chiah mi cu ka nu zoh khenh hi asi cang,ka pa cu arian zawng atam asi nain ka nu hi  apa khat nak ah achiah peng zei tluk arian tam zawng ah ka nu pa khatkhat tuah piak ding hna aum ah cun arian nak in ka nu kha tha te zoh khenh le a lung lawmh ter khawh aa zuam peng cang.

     Ka pa nih ka nu hi azawn aruah tuk ,cun nifa te len te a celh pi i ti hna heh tiah a lio pi ,ka nu a zawtnak hi heh tiah azoh peng a thi hna atu le tu nifa te atah tawn Doctor Chen ka kawl i ka hmuh tiang in ka pa nih ka nu cu athi atah peng,cu thawk cun Doctor Chen nih a um bal lo mi thitah nak kutkhih suimilam bantuk te bann ah i khih phun thi tahnak arak ser,a ni thai zing ah doctor chen nih ka nu cu a thi atah i ka nu nih ati mi cu ka dawt mi kan pa nih ka thi aka tah mi kha ka lung kaa hmuih deuh tiah arak ti .

      Ka nu le a phiat hnu ka pa cu zaan rian in a tin hnu hna ah khin ka nu cu a um har lai tiah suimilam pakhat pa hnih tiang te hna bia aruah ta peng i ahawi ah aser peng ,cun ka nu nih arak duh tuk tawn mi bia zai hna khi kapa nih ka nu cu  bia zai a rel piak zungzal tawn,ka nu le ka pa an i duh tuk nak hi ka rak hmu bal lo i an langh ter bal lo,a si nain ka nu a voi hnihnak le a phiat than hnu ka pa nih ka nu cu a cal ah zawnruah zangfah dawtnak he arak hnamh cucu a voi khatnak ka hmuh asi ve.

     Ka pa nih biazai cauk baizai a phun phun fonh mi cauk a chah pi pi cu Quiter bantuk asi mi cauk chiahnak hrawl cung ah aa fim i bia zai cauk aphun phun a khom mi pawl cu cu ka ahcun a fim tawn hna,zaan khat cu ka pa nih ka nu cu biazai a rel piak pah ah a ngu i thir in tuah mi cauk chiahnak tung cu a lu in asuk sual i kapa a hmai cu thil nih a hriah i aa rin,cuah cun ka pa nih na ralring lo tiah amah le mah cu aa si i ka nu cu aw thang taktak in baizai cu a hei rel piak than.

     I hmuh le cang ka i duh mi hi an har i caan sau a nguh ding dawtnak si ding zawng afawi lo mi asi,kei ka nu le pa an i duh dawt nak hi khua ruah har ngai mi asi,an nih hi an thin lung thlarau tiang in an i hawi kawm i ,aa dawh mi chung khar kum pi kum sawm 60 leng tiang duhdawt nak he dawtnak par uai lo tein an kal pi khawh,

      Ka pa cu Singapor caah anun nak acaan vial te pek in ram caah atuan i anun nak aa pek mi hi ka upat tuk i ka lung kaa hmuih tuk.kum 87 asi hnu tiang zawng singapor ram caah achiat athat nak caa si seh heh tiah asi khawh tawk atuan peng rih,ka nu azawt fah hnu zawngah dawtnak he a thlawp i ka nu adawt tuk mi ka hmuh mi hrimhrim hi ahlei in ka upat kho tuk.

    inn chung khar dawh te aser siam i dawtnak he akhat mi le bochan mi hna cu ram uk tu an si tik zawng ah mipi zawnruah nak le dawtnak cu an ngei hrimhrim ko mu,kan nih kawl ram uk tu ralkap uk nak arak thawk tu U Nay Win cu nupi hmah atu le tu a thleng cu leng ah vawlei cungah siang ca cawng tam bik athat tu zawng a si lai,aro cu atu tiang te akan chiah tak chap rih ralkap uknak ro ,a thih hmanh ah ho ram mipi nih zeitin athih zawng kan thei lo aruak cung ah minung pa nga ruk te lawng nih aruak an humh hoi ram uk tu pakhat thih ah asung lawi lo bik mi cu kawlram hrawk tu U Nay Win lawng asi men lai.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

                   Lee Kuan Yew

                   

Achuah ni = september,16/1923 ,

                     Singapor

Athih=March,23/2015,Outram,Singapor

Anupi = Kwa Geok Choo( i um 1950-2010)

Afale=Lee Hsien Loong,lee Wai ling,    

                     Lee Hsien Yang

A nu le pa= Lee Chin Koon,chua Jim Neo

___________________________________

KIA Bohmuci(colonel) Man Taung La raldoh nak

KIA  Tatmaha (3) hotu Bohmuci(Colonel) Man Taung La raldohnak 

------Bohmuci hi Mandalay University ah siang in adih mi asi,achuahkeh nak khua cu myitkyina asi.university akai lioah music a rak duh tuk i ahawi le lak ah a min alar ngaingai ti si,colonel MTL hi Drum tum arak thiam tuk ti si,cuti cun kum le caan cu akal i arakduh tuk mi athiam tuk mi musician tu silo in ral bawi pakhat tuah aa rak i cang,kachin indapendent army KIA hi 1994 kum ah khan kawl cozah ral kap he kahdaihnak an tuah cuhlan poh cu i khah peng arak si ve,cuti cun kah daihnak cu akal i kum 17 hrawng arauh hnu 2011 thok in an kahdaih nak an tuah mi cu arawk i i kah hram an i thok than,KIA le cozah an i kah than nak cu aruang tampi a um in abik in cozah nih KIA cu nan hriam nam chia dih ulaw cun ramri hnak (or)cawng tu ah tuan u (Nay chia songh tat) ati hna ,cutik ah KIA nih aduh lo i cozah nih hehtiah a phomh colh nakcu asi,cozah nih KIA arak phonh hmasabik nak hi Colonel MTL umnak pengkulh Tatmaha 3 umnak hi an nam hmasa bik nak cu asi,cu ti i an i kah lio ral atu mihna mino bo ngei tete nih an chimnak ah a voi khatnak an kan nam lio cu kan caah fawi hrimhrim lo kan minung le kan tha zaang hrim kan i thlau tuk lawm mam,kan buhmuci colonel MTL zawng khua aruat i ngang dawh asi ko,cozah ralkap Thawng sawm thum 30000 nih ankan nam i miakpi he hriamnam a pawthar modle thar ramkip chuak hriamnam INDIA,Taluk,EU,Rusia vawlei chung hriam nam phung tling he chi phomh in an kan phom ko,cuti zeituak awk thei lo in an kan phomh tik ah colonel kan hotu MTL nih cun kan raldohnak ning vial te taihsit um tung ning op pawl le Comando raldoh ning zawng doh khat hnu dot khat in a kan thlen dih,cun a caan hman tein hnu lei ah a kan ton(kir) ter cuhnu ah Bomb rap kha amah le a kuat ning te in dot khat hnu dot khat in akan chiah ter than,Bohmu pa athil tuah mi hi ruah tik ah ahlan kan teah hi ka hmun i ral athawh tetik ah tiah plan a ngei cia dih rua tiawk in a um,kan umnak le a kan thlen ning teihsit um tu akan thlen ning cun hmun hma akan lak ter ning zoh tikah adik kho tuk,cuti cun kan ral pawl cu hnu kan tonpiak ning te cun an ral lut thluahmah taktak ko an rak kan neih thluahmah cutik ah kan rap chiah ning le kan hmun hmalak mi kha kan dik tuk ve cang i heh tiah kan phomh than ve minung thazang hriam nam in cun kan i thlau tuk ko nain kan ral pawl hna cu apah in an kan pah kho tilo,lam kan serpiak mi chung ah cun duhtawh tein heh tiah kan phomh ve hna,cuti kan phomh ve tiak cozah ralkap cu an i ruah ning bantuk asi ti lo i hmai kal kho ti lo in an i din phah athi mi antam tuk tik ah a cheu khat tatyin le bang cu tam ngai Ankir,

  -----  Cuti cun cozah ralkap cu thazang tamdeuh an i chap i avoi 2 nak an rak kan thuat than hoi a sinain an ruah ning bantuk in an si kho hlei lo,tat yon 88 in tat yin 100 tiang an chap hoi cuti zawng cun an si kho hlei lo i ahnu cem cu tat yin 150 tiang in anrak thlah than nak asi.cu lawng si loin akan nam hmasa mi chat lei Taihmu kha an thial i chun he zaan he KIA akan kap tu TATMAH 88 hotu Bohmu choh Tun Tun Noung kha Bochoh ah an keih i chaklei Taihmu siding ah rian anpek colh. Cuticun kum khat aliam i raltuknak van lawng tiang hmang in hehtiah hriam ngan ngan miak pi hna he aphun phun in ankan phomh hoi,KIA tatmaha 3 leng ah Tat yin 12 le tat yin 1 tat yin 27 i raldohnak kuat hi Bohmu(colonel) MangTaung La nih atlaih mi an si,cuhna pawl tatmaha 3 le tat yin hna cu KIA i khualipi Laiza pawng in nichuah lei hna hi ansin,cutik ah Colonel MTL caah cun abiapituk mi dirhmun ah acang i i palhsual lo ding hi abiapi tuk.

 ---- Culio i raldoh thiam fimthiam hna nih ram ri in an dothlat tik ah cozah le KIA raldoh ning an zohcio tiak ah KIA hi ral doh cio cio in cun cozah nak cun an thiam deuh hriamhrim ko an ti cio.2012 ah van hriam le miap pi phin tling le cuchap acozah i Ke ralkap ahmat 21 Bamaw um ralkap le ah chak lei (SAH KAH KHA) telh in SAH KAH KHAH 3) le khua chak lei ralkap fonh sit bio hna 6 in cozah ralkap 20000 le KIA tatmaha 3 kut tang tat yin 12 cu heh tiah thla 4 chung an phonh ko nain an ruah ning bantuk in an tei kho lo,hi puai hi a zoh tu hna nih cun KIA lei nih raldong ning cang le umtu ning ah an chei deuh ngai tiah marck an pek hna.cozah ralkap nih van hriam le ralkap thang zang in cun an chei deuh ngai nain kel ral tuk ning le lung thin put ning le lung thawn lei in cun KIA nih anrak chei ngai tisi,ral i tuk tik ah hin minung kan lung thin hi abiapi tuk in an chiah tawn,ralkap pakhat nih ral atuk tik ah zeiruang ah katuk i khua zei ah ka dir i zei cahdah ka doh timi ifian i lung thawng mi hna cu zeitluk raltampi nih an kulh zawng ah theinak an hmu theu tawn ti si. 

  Cuti raltuk a thiam mi Bohmuci Mang Taung La cu akut tang pawl zawng nih an i bochan i a bia chim zawng an ngai cun order achuah mi poh zawng hi akut tang ralkap pawl hrimhrim nih an co hlang kho tuk aruang cu an bohmu MTL hi an i bochan tuk i zumh zawng an zumh tuk tikah an ral hna zawng nih an rak tei khawh tawn lo nak hi asi.

   ------  Hiti music arak ur tuk mi colonel Mang Taung La cu aduh tuk mi drum music tu ah kal loin aram le ami phun nih aherh mi rian kha a liangah a khinh ve,ni khat khat ah cun Drum tum khawhnak caan um than te ko seh.music thli ri tlaihnak kut in amiphun le ram ca hriam nam tlaihnak kut ah aa cang mi KIA Colonel Mang Taung La.

BAPTIST TLAIHTLENG

Baptist phu lak ah ruahnak aphunphun in itthen hmanh seh law tlaihtleng paruk (Six principle) nih hin Baptist thlarau (Spirituality) sining le a hmual thukpi in a langhter tiah zumh a si. Hi tlaihtleng paruk nih hin pumpak nunnak ah siseh, krifabu tthithruainak ah siseh, cozah he pehtlaihnak ah siseh, krifabu dang he pehtlaihnak ah siseh, sullam thukpi in le lam tampi in a than/tthan ter. A surlu tlaih khawh nakding ah pakhat hnu pakhat in atawinak bik in fiante kan izuam lai.

1.      Baibal cu kan nawlngeihnak sang bik a si.

Hi tlaihtleng nih Baibal hi a biafang in nan dirpi lai tinak a chim duh mi a si lo. Hlanlio ah Pathian nawlngeihnak nakin Pope nawlngeihnak a sang deuh ah an rak chiah mi (Hierachical structure) kha thlen tinhnak a si. Baibal cu Pathian thinlung a langhter tu a thlalang a si ca ah Baibal dihlak nih a langhter mi Pathian thinlung put kha Baptist krifabu hruainak ah nawlngeihnak sang bik a si lai. Aho minung ruahnak hmnah Baibal chung i Pathian duhning nakin sang deuh hlah seh. Phundang i chim ah cun, dawtnak, remnak, dinnak, daihnak le luatnak a si mi Kri phung cu Baptist kan phung a si lai i Kri cawnpiaknak cu kan bu nawlngeihnak asang bik ah kan chiah lai tinak a si. (Johan 8:32-34)

2.  Zumtu poh tlangbawi kan si. (I Piter 2:18)

Hi zumhnak hi England ram i Baptist hruaitu a si mi John Murlon tehna nih biaknak lei uktu a si mi hna achangchang in nawlngeihnak (Hierachy of Papal Authority) an rak duh lo nak chung in a chuak mi zumhnak a si. RC le Englican krifabu hruaitu Bishop le Pope te nawlngeihnak ahleihluak a si mi remhchunhnak (reformation) pa khat zong a si. Hruaitu le zapi karlak thleidannak a rak ngan tuk ca ah Bishop le Pope nih Zisuh dirhmun kha an laak i Pathian le zapi karlak dawnkhaantu ah an cang. Cu ruahnak hmaan lo mi cu zumtu poh tlangbawi kan si ti mi zumhnak lawng nih a lehthal khawh tiah an zumh.

      Hi zumhnak nih mipi hi pasator le krifaupa tluk ah a chiah dih hna tinak a si hrimhrim lo. Mipi le Pathian karlak pehtlaihnak ah Kri tluk in aho hmanh nawl an ngeih kho lo tinak a si. Zisuh Kri lawng hi Pathian le minung karlak lamkaltu a si ca ah amah ton nakding ah zumtu pakhat cio nih aa tlukte in nawl kan ngei dih tinak a si.

3.  Uknak le biaknak rianttuannak kan danter ( Separation of Church And State )

Vawleicung krifa tuanbia a mui chiattertu hna lak ah pakhat cu Constantine siangpahrang chan lio ah Rom cozah uknak le krifa biaknak cu pakhat ah an rak ser i krifa nih krifa a si lo mi kha minung sinak ah thleidan nak (abuse of human rights) phunphun an rak tuahmi kha a si. Cu thil cu fimnak ah ilak in protestant tthekhat le Baptist krifa hruaitu hna nih uknak le biaknak hi komh si ti hlah seh tiah an tthen. Chim duh mi cu, biaknak nih vawlei uknak nawl kha aa ngeihchih tik ah a nawlngeihnak kha a tthawn tuk ca ah biaknak lungput le thlarau kha a tlau i biaknak a muisam kha a chaitter tinak a si.

      Biaknak nih uknak kha a bawmh khawh bantuk in a buaiter khawh ve i cu bantuk cun uknak zong nih biaknak kha a bawmh khawh i a buaiter khawh ve. Annih cu anmah le an lam cio in hman thiam ahcun mipi tthatnak a chuahter khawh nain hmanthiam lo ahcun mipi rawhnak le buainak a chuahter khawh ve. Cuca ah uknak le biaknak cu achung in aa tlai mi a si ko nain nawlngeihnak ah aa tthen lawng ah mipi ca ah tthatnak tam deuh an tauh kahwh lai tiah an zumh. Englalnd ram Baptist dirhtu Thomas Helwys tehan nih 1612 hrang ah zei cozah uknak le nawlngeihnak hmanh nih biaknak hi hna hnawh hlah seh, biaknak nih zalonnak (religious liberty) a ngeih awk a si tiah an rak dirpi ruang ah thawng an rak tla i thihnak tiang an rak ing tiah kan hmuh.

4.  Mah bingte in krifabu nawl ngeih nak ( LocaL Church Autonomy) kan dirpi.

Local church krifabu nawlngeihnak ti mi hi krifabu pakhat le pakhat nawlngeihnak icuhnak ding ah le krifabu kip komh nawlngeihnak (association le convention) zuamcawh ding ah ngeih mi nawlngeihnak a si lo. Baptist krifabu nih a pommi mah bingte in nawlngeihnak cu krifabu dang he komhnak (fellowhship) rianttuannak kha a hrawktu (divisive autonomy) nawlngeihnak a si lo. A dihtthohtu (unity autonomy) nawlngeihnak lehlam a si. Baptist thawkka te in midang he nunhrawmnak le krifabu dang he hawikomhnka lungput (congregational unity) hi Baptist sining a si zungzal.

Cu ruang ah 1655 thawk in England ram Baptist krifabu lakah “association” (pengkomhnak) an rak thawk can gi locah churches vialte komh in rianttuanttinak an tuah. General Assembly (Ram pumpi komh nak) zong hi 1660 kum thawk in England ram Baptist Associations vialte komh in hmasa bik an rak tuah tiah kan hmuh. Midang he aa kom kho lo mi local church dirh khi Baptist kan kalning a si bal lo. Cu bantuk ruahnak in local churh a dirhmi hna cu Baptist kan kalning in a kalmi kan si lo ti hi mah le mah itheih hna usi law a ttha. Baptist nih krifabu dihlak i a lu cu Kri a si ti kha aa tlaih i Kri tukhaal ttha pa khat tang ah zumhnak aa kha tmi tuu dang he komh in rianttuanttinak (ecumenical body) kha fakpi in a dirpi. Local church autonomy nih a dirpimi cu pakhat le khat i hlat chinchinnak ca ah a si lo; mah umnak hmun cio i inaih chinchin ding ah a si. Baptist nih dannak lak ah rualnak (unity in diversity) timi ecumenical zumhnak kha a pom.

5.  Pumpak duhthimnak zalonnak ( Liberty of individual conscience)

Hi zumhnak hi zumtu pakhat nih a duh poh in a nung kho tinak a si lo. America ram Baptist a rak thawk tu Roger William nih krifa biaknak ah mizei poh nih luatte in Kri an cohlan khawh nakding ah biaknak zalonnak (religious liberty) kong hi 1631-1635 karlak ah America ram Massachusetts ramtthen Salem khua hrawng ah a rak chim ruang ah ramtthen chung in an rak dawi. 1636 kum ah Rhode Island Colony a rak ser. Cu colony cun Pathian a bia mi kip nih luatnak tlamtling gneih kawhnak nawlngeihnak kha England siangpahrang Charles II sinah 1663 ah ca a rak ttial ruang ah nihin America le nitlaklei mi nih biaknak luatnak tling an hmuh tiah tuanbia ah kan hmuh. Baptist hruaitu hmasa pawl ruahnak ah, midang hranak a pe mi le dawnkhantu a va si zong ah aho poh nih a duh mi poh kha tuahnak nawl a ngei tinak a si hrimhrim lo. Cubantuk i a sullam kan ilak ah cun Baptist kalning in kan pial cang tinak a si. Hi zumhnak i a sullam taktak cu hi hi a si: Mizei hmanh Pathian zumh nak kong ah cun mahte in tuannak, thleidannak, cohlannak phuannak nawl a ngei. Aho hmanh nih mi pa khat a zumhnak kha soi nak nawl le sualphawt nak nawl a ngei lo. A zumhni cung zong ah nawl a ngei lo. Pakhat le pakhat anemnak i ichimhhrin le icawnpiak nak nawl lawng a ngei. Baptist nih hramhraam lunghtlennak (forced conversion) a pom lo. Aho hmanh ni anmha le an lungthlehning cio in Zisuh hi panh  seh law a rian zong ttuan ko seh. Zumtu aho poh nih mah le duhthimnak (free will) aa tlukte in kan ngei dih tiah kan zumh. Hi bantuk luatnak pek a sinak cu mizei hmanh krifa he pehtlaihnak ah dawnkhaantu um hlah seh tinak a si.

6. Zumtu hna upat hnu tipil innak (Adult baptism)

Upat hnu tipilnak Baptist i an rak pomnak a ruang cu Baibalca biakam thar chung ah Bawi Zisuh cawnpiaknak ah si seh, zultu han cawnpiaknak ah si seh, ngakchia tipilnak (infant baptism) cawnpiaknak le tuahsernak a um hrimhrim lo ti hi an rak dirpi. Cuca ah ngakchia tipil innak a pom mi le hi kong a cawnpiak mi Baptist an um ah cun cuhna cu Baptist kalning in a pial mi an si cang ti kha kan fian a herh. Ngakchia tipil innak a pom mi krifabu hna i an laak mi Baibal hi Lamkaltu 2:41 i “mi tampi nih tipil an ing i an bu ah mi thongthum tluk an ichap” timi le Lamkaltu 16:33 chung i “an inchungkhar dihlak in tipilnak an ing colh” timi pawl khi an si. Asinain ngakchia tipil va pe hna u timi cawnpiaknak Zisuh kaa in si seh, Paul kaa in si seh a chuah nak a um lo. Upa kha tipil va pe hna u ti thengtheng zong Baibal ah a um lo nain  Tipilpetu Johan si seh, Zisuh Kri (Mat 3:16-17) si seh an ngakchiat lio ah tipil an ing lo, an ngan hnu ah an ing ti kan hmuh ca ah Baibal ah zohchunh awk a um tiah kan ti khawh. Cun Zisuh nawlpek mi (The Great Commision) Mat. 28:19 ah tipil pek nak hlan ah “miphun vialte kha ka zultu ah va ser hna u” ti aum i, mah bia nih zultu a si kho ding mi dirhmun cu chia-ttha thleidannak a ngei kho mi upa dirhmun a si ti a fiang. Cuca ah Zisuh i a chim duh mi cu ngakhcia tipil pek si lo in amah zultu sinak zumhnak a ngei kho can gmi upa kha an si. Baptist hruaitu a rak simi John Smith zong nih amah le amah tipil a rak ipe. Cun Roger William tehna zong upat hnu tipil innka kha fakpi in an rak dirpi. Kawlram siangbawi hmasa Adoniram Judson zong Congregationalist a rak si nain India a phak hnu ah a lung a pem i tipil a ing tthan ti kan hmuh. Cun tipil innak he pehtlai in Baptist nih ti chung pil nakin Zisuh chung pil kha biapi deuh ah a chiah. Tichung pil (immersion) cu Zisuh chung pil langhternak hmanthlak a si (Rom 6:6-10).

Rev. S. Ngun Ling

(HBA Hmurka, July 2005, pp.5-10)